Istotnym elementem naturalnych dolin dużych rzek są ekosystemy kształtowane przez zalewy - kompleksy szuwarów, zarośli i lasów łęgowych. Ekosystemy te, obecnie często odcięte od rzeki przez wały przeciwpowodziowe, podlegają degradacji i ewoluują w kierunku zniekształconych układów lądowych. Niezbędnym warunkiem ich renaturyzacji jest przywrócenie zalewów poprzez odsunięcie wałów i umożliwienie bezpośredniego stałego kontaktu z rzeką. Działania tego typu, mające istotne znaczenie także dla ochrony przeciwpowodziowej, w Europie Zachodniej podejmowane są dziś powszechnie. W Polsce, niestety, mimo corocznych ostatnio doświadczeń powodziowych i realizacji zakrojonych na szeroką skalę prac ziemnych, nie urzeczywistniono dotychczas żadnego tego typu projektu.
Przy okazji warto zadbać o cenne ekosystemy starorzeczy. Stosunkowo proste do przeprowadzenia i przeważnie nie stojące w kolizji z celami gospodarczymi jest odtwarzanie dawnych połączeń starorzeczy z rzeką. Mogą one mieć charakter stały i wówczas spełniają istotną rolę w funkcjonowaniu populacji wielu zwierząt, szczególnie ryb, lub też występować okresowo. W tym drugim przypadku ważne jest, aby przynajmniej co kilka lat, przy wysokich stanach wody istniało połączenie starorzecza z głównym nurtem rzeki umożliwiające migrację fauny w obie strony. Połączenia takie kształtować można niewielkim kosztem, np. przy okazji prowadzenia innych prac ziemnych.
W terenie zalewowym Warty, w Nadleśnictwie Jarocin, opracowano interesujący program wykorzystania starorzeczy na terenie zalewowym do dłuższego, niż wiosenne zalewy, magazynowania wody, by polepszyć uwilgotnienie siedlisk łęgowych i zapobiec ich grądowieniu. Ma to być sposób zrekompensowania lasom łęgowym antropogenicznych zmian w reżimie wylewów Warty po budowie zbiornika retencyjnego w Jeziorsku. Tego typu rozwiązania są również warte uwagi i przemyślenia, choć w praktycznym zastosowaniu w Polsce nie wyszły jeszcze poza fazę pomysłów i eksperymentów.
WARTO PRZECZYTAĆ:
→ Chmielewski T., Harasimiuk M., Radwan S. 1996. Projekt renaturalizacji zespołu ekosystemów wodno-torfowiskowych na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim i jego pierwsze efekty. Przegl. Przyr.7, 3-4: 149-166
→ Ciapała Sz. 1999. Rola wysokich stanów wód w kształtowaniu różnorodności siedlisk dla zbiorowisk roślinnych i zwierząt w dolinach potoków o charakterze górskim. Przegl. Przyr. 10, 3-4: 3-13
→ Chmielewski T. J., Radwan S., Karbowski Z.1997. Program renaturalizacji jezior, torfowisk i terenów porolnych w Poleskim Parku Narodowym. Przegl. Przyr. 8, 1-2: 145-148
→ Chmielewski T., Sielewicz B. 1996. Renaturalizacja stosunków ekologicznych w rejonie jeziora Piskory w Nadleśnictwie Puławy. Przegl. Przyr.7, 3-4: 143-148
→ Radtke G. 1994. Renaturyzacja rzeki Trzebiochy jako jeden z elementów ochrony troci z jeziora Wdzydze. Komunikaty Rybackie 1: 22-23
→ Pawlaczyk P. 1995. Ochrona procesów generowanych przez rzeki jako podstawa ochrony przyrody w ich dolinach. Przegl. Przyr. 6, 3-4: 235-255
→ Świergocka M., Połoński P. 1996. Demelioracje w zlewni rzek Wdy i Trzebiochy (Wdzydzki Park Krajobrazowy), a możliwość przywrócenia właściwych stosunków wodnych i unaturalnienia krajobrazu. Przegl. Przyr. 7, 3-4: 199-205
→ Jankowski W. 1997. Czy można pogodzić ochronę przyrody z ochroną przeciwpowodziową? In: Ekologiczne metody zapobiegania powodziom. Fundacja Oławy i Nysy Kłodzkiej
→ Jankowski W. 1993. Techniczne sposoby wzbogacania wartości przyrodniczej rzek i ich dolin. In: Tomiałojć L. (Ed.). Ochrona przyrody i środowiska w dolinach nizinnych rzek Polski. Wyd. IOP PAN. Kraków
→ Żelazo J. 1993. Współczesne poglądy na regulację małych rzek nizinnych. In: Tomiałojć L. (Ed.). Ochrona przyrody i środowiska w dolinach nizinnych rzek Polski. Wyd. IOP PAN, Kraków.