Bagno Pakosław to niewątpliwie jeden z najcenniejszych pod względem przyrodniczym obiektów w Polsce. Położone jest ok. 6 km na północny - zachód od Iłży i ok. 30 km na południe od Radomia. Zajmuje wydłużone zagłębienie terenowe o długości 3,5 km i szerokości do 2,5 km o powierzchni około 500 ha. Torfowisko położone jest w dorzeczu rzeki Iłżanki, lewobrzeżnego dopływu Wisły. Złoże torfu jest typu niskiego, w którym podstawowym składnikiem są trzciny w niewielkich ilościach domieszkowych występują szczątki mchów, turzyc, drewna i innych. Wyjątek stanowi partia środkowa gdzie występuje kilkudziesięciu centymetrowa warstwa torfu mszysto - trzcinowego. Średnia miąższość torfu wynosi 1,5m, a maksymalna 3m w części środkowej.

Na początku lat 60-tych torfowisko w większości poza stosunkowo niewielkimi fragmentami można było uznać za mokre, pomimo stosunkowo niewielkiego ogólnego obniżenia poziomu wody. Ten wysoki stan zwilgocenia zapewniały znaczne dopływy wody. Jeszcze w okresie przedwojennym, rozpoczęto na tym terenie eksploatację torfu. Po II wojnie grunty dawnego majątku Pakosław zostały rozparcelowane. Do lat 70-tych właściciele w niewielkim stopniu prowadzili na własne potrzeby eksploatację torfu. Łąki były koszone, siano wynoszono do suszenia, na wywyższeniach terenu prowadzony był wypas bydła. Na terenie poeksploatacyjnym, wykorzystując pozostawione ,,groble" szybko poczęły wschodzić krzewy i drzewa, wyrobiska zarastały roślinnością wodną, a następnie ,,pływającym kożuchem". Z czasem część działek pozostała nie użytkowana rolniczo. Obraz tej części torfowiska zaczął się niekorzystnie zmieniać. Do tego doszło, poczynając od połowy lat 70-tych zmniejszenie się dopływu wód. Poziom wody w dołach potorfowych obniżył się, na torfowisku zaczęło pojawiać się więcej krzewów wierzby i drzew. Tylko fragmentami, w obniżeniach terenu było mokro.

W 1989 r. na północnej części torfowiska zostaje wykonana pełna melioracja (110ha), na wszystkich rowach wybudowano zastawki. Zastawki w ciągu 2 następnych lat zostały zniszczone. W 1992 r. został opracowany ,,Projekt techniczny wzbogacania zasobów wód gruntowych obiektu ,,Torfowisko Pakosław". Na pobliskich ciekach zostały wybudowane progi dla powstrzymania odpływu wód i podniesienia jej poziomu. Niestety progi te w okresie roku zostały zniszczone. Po kilku następnych suchych latach sytuacja była jeszcze gorsza.

W tej chwili doły torfowe są suche tzn., że poziom wód gruntowych obniżył się ponad 1,5m od poziomu gruntu. Dopływ wód jest minimalny. Nastąpił bardzo szybki, dalszy rozwój zarośli wierzbowych, które w około 80 - 90% nierównomiernie pokrywają całą część środkową torfowiska - dawne łąki i pastwiska. Wzrosła też powierzchnia zajęta przez łany pokrzyw co wskazuje na początek procesu mineralizacji torfu. Tylko od północy na kilku działkach utrzymywane są łąki kośne. Jednym z podstawowych czynników powodujących systematyczne osuszanie jest pobór wód dla miasta Starachowice w pobliskim ujęciu w Trąbowcu. Być może w przyszłości, możliwe byłoby skorzystanie z innych pokładów wodonośnych dla miasta, co zmniejszyłoby pobór wód z dotychczasowych studni i ograniczyło ich niekorzystne oddziaływanie.

Zachodnią część torfowiska pokrywają przekształcone przez obniżenie poziomu wody i użytkowanie rolnicze zespoły charakterystyczne dla torfowisk niskich i przejściowych. Północną część pokrywa łan trzciny i pojedynczo rosnące wierzby. Dużą część torfowiska pokrywają zarośla z brzozą niską i wierzbą rokitą. Zespół ten jest dobrze rozwinięty i żywotny - stanowi on najcenniejszy, bo unikalny w skali kraju, fragment roślinności torfowiska. Z najcenniejszych roślin występujących na terenie torfowiska należy wymienić: Brzozę niską, języczkę syberyjską, goździka pysznego, wierzbę czarniawą, lipiennik loesela, staroduba łąkowego. Języczka należy do grupy gatunków syberyjsko - boreoeuropejskich. Jej ogólny zasięg obejmuje płn. - wschodnią Europę i Syberię. Obecnie populacja tej rośliny na terenie bagna Pakosław liczy ok. 1100 okazów kwitnących z ok. 4000 pędów kwiatonośnych oraz ok. 3 000 siewek i okazów młodocianych, nie kwitnących. Języczce zagraża - oprócz czynników niszczących całą roślinność, np. pożar lub eksploatacja torfu - przede wszystkim sukcesja roślinności, wzbudzona i stymulowana postępującym odwadnianiem torfowiska. Powierzchnie nie zajęte przez łozowiska, za którymi już postępują zbiorowiska leśne, złożone z olszy, brzozy a nawet sosny, stają się z roku na rok mniejsze.

języczka syberyjska Ligularia sibirica	języczka syberyjska Ligularia sibirica

Realizowany projekt "Ochrona Bagna Pakosław" jest próbą ochrony tego niezwykle cennego miejsca. Jako główne zagrożenia, autorzy różnych opracowań wskazują spadek wód gruntowych i wzmożoną sukcesję. Podczas realizacji projektu na obszarze 36 ha obejmującym najcenniejsze przyrodniczo powierzchnie prowadzona będzie wycinka drzew i krzewów, wykaszania trzcinowisk i miejsc z wysoką roślinnością zielną. Dla wielu gatunków roślin (między innymi języczki syberyjskiej i brzozy niskiej), odsłonią się nowe powierzchnie do zasiedlenia. Aby zachować torfowisko konieczne jest zatamowanie odpływów z torfowiska i nawodnienie.

W tej chwili M-ŚTO prowadzi rozmowy z pobliską cementownią, która jest zainteresowana zrzutem wód na teren torfowiska. Wydaje się, że jest to jedyny sposób na uratowanie Bagna Pakosław. Tomasz Dzierżanowski, Zbigniew Fijewski (Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne)

Tomasz Dzierżanowski, Zbigniew Fijewski

(Mazowiecko-Świętokrzyskie Towarzystwo Ornitologiczne)

15.06.2009